Janko e Reʒosqo

O Jan vaj Ijan Hànkok (rromanes : Yanko le Redžosko; englezikanes: Ian Hancock), biǎndilo p-o 29 agòsto 1942 anθ-o baro foro Lòndres, si jekh lingvìsto, spećialisto anθ-e ćhibǎ vakǎrde maśkar ël Rromenθe, tha' vi anθ-e ćhibǎ „Krèole”, sar si ë ćhibǎ anθar i Xajìti vaj o Gòlfo de Guinèe sar egzèmplo.

Ama o Hankok si vi marutno politikano. Vov si amerkaqo manuś numa isindoj les biǎndilo anθ-i Ànglia anθar orìgene Rromane. Sas jekh vakǎrutno vaj reprezentànto ël Rromane manuśenqe anθ-e Maladine vaj Unitirime Nàcie, thaj kana sas o Bill Clinton o amerikaqo preśedìnto, sas somdasno anθar o Baro Kher vaś o Samudaripnasqo Liparipen anθar ël Śtaturǎ Unitirime ël Amerikǎθar.

Vov publikisardǎs maj but sar 300 pustika vaj kliśke thaj artikolurǎ vaj lekha kaj den dùma anθar i ćhib thaj i ćivilizàcia ël Rromenqe, maj alosardes anθ-o Vlaxikano endajalèkto (vakǎrdo kaθar ël Rromenθe anθar i zòna Balkànika). Vov realizisardǎs vi rodimata kaj dikhen p-e jekhe ćhibǎ krèole thaj „piʒin” vakǎrde anθ-i Afrika thaj anθ-i Maśkarutni Amerìka.

Lesqo tràjo

O Jan Hànkok lǎs but interèzo pal-e ćhibǎqe paruvimata le naròdenθar vaj ël grupurǎ bi-karfinǎrde, so kaj eksplikisarel pesqe rodimata anθar ë ćhibǎ thaj endajalèkturǎ ël Rromenqe, kaj ʒalθar o Xindusthan anθ-o Maśkarutno Vaxt te areslen anθ-i Euròpa. Vov interesisajlǎs pal-o identipen Kalo kana ël Afrikaqe manuśa sas bikarfinǎrde ël Afrikǎθar te aven rroburǎ anθ-e Europaqe kolonurǎ, śirdindoj kaθar o agor o Maśkarutno Vaxt thaj o śirdipen e Renaskerimosqo (Nevbiǎndipnasqo Vaxt). Vov kerdǎs observàcia ke o xasaripen ël identipnasqo kaj nakhel lenqe ël manuśa kaj sas anθ-i rrobia, xamime e manuśença kaθar avere nàcie, kam kerel kontribùcia k-o biǎndimos maj bute Krèolikane ćhibǎnqo thaj endajalekturǎnqo, e Xamime (vaj Xibrìd) ćhibǎ, xamime europaqe ćhibǎ, kaj si vi butvar xamimata ël afrikàqe ćhiběnθar. O Hànkok kerel rodimata maj alosardes pal-i orìgena ël Afrikaqe ćhibǎnqi, maj alosardes anθ-o Gòlfo de Guinèe, anθ-e Krèolurǎ, thaj anθar lenθe maj alorsardes o Xajìtsiàno Krèolo, ël Krèolurǎ anθar ël ìzolurǎ anθ-e Karajibe, ël Maskarenǐ, th. k. m. d.

Rodimata pal-e Rromenθe

O Janko e Reʒosqo kerel butǎ te analìzisarel i kultura Rromani, na ferdi anθar o Rromane ćhibǎqo godǐpen vaj lingvistika, ama vi anθar i història, i antropologìa thaj i ʒenetika. Sas vi anθ-o dokumentàlo: American Gypsy. Akana, phenel pe ke xramosarel aver baro lil akhǎrdo vareso sar kamas-ovel „Orìgene thaj identipen Rromane”.

O Janko e Reʒosqo sas p-i sajekh rig anθar varesave dikhipnasqe virama ël R. L. Turner-ça anθar so dikhlǒvǎsas sar i Rromani historia pherel i Rromane ćhibǎ. Maj alosardes, si p-i sajekh rig ël Turner-ça kana avel vorba anθar o fàpto kë ël Doma naślǐne kaθar o Xindusthan but vrjàmǎ vaj vaxt anglal o Ʒeno Rromano, thaj ke kodo ći mekhlǎs e Xindusthanesθar anglal o berś 1000 p. X., kaj znaći ke ël xindusthanesqe baśavne lipǎrde anθ-o Shah-Nameh thaj ël „atsingani” (vaj „atcǐngani”) thaj vi lipǎrde anθ-o „La vida de San Jorge el anacoreta” kaj sas identifikisarde sar Proto-Rroma śaj vi avenas kodolen anθar o Ʒeno Domaro, ama kodolen anθar o Ʒeno Rromano na. Si śajutno pal-e pesqe vorbe ke ë Loma mekhlǐne ël Rromane populàcǎθar kana areslǐne len anθ-i Armenia.

Gelindoj mamuj so gïndin so maj but ʒene, kaj si ke o Rromano Ʒeno si ćhave ël Xindusthanenqe anθar i maj telutni kàsta, i Pariax, kaj gele karing i Euròpa, phenel ke i Rromani populàcia sas ćhavenqe ćhave ël Xindusthanesqe phandutnenθar anθar o maripen kerdo ë Mahmud Ghaʒnǎθar. Te ćaćǎrel kadi butǐ, anguśteça sikavel ke si majbut Rromane alava kaj aven kaθar o Xindusthan kaj si len orìgena kätànosqi vaj marutnosqi, thaj ke ël Banʒara (pal-o mujesqo phendipen ël Raʒpùtosqo) ke xasajlǐne ë Xindusthanesθar prdal ë plaina (vaj plaǐnga) Himalaja kana sas kerde invàzie anθ-i Gaznavida thaj ke śoxa gele palpale.

Pakǎl vi ke i ćhib Rromani si la orìgena anθar i ćhib „koinè” kaj vov akharel „Raʒputik”, thaj phendǎs ke sas avere ćhibǎ vaj endajalekturǎ indigenikane vakǎrde kaθar ël phandutnenθe anθar o maripen. Pe kado xatǎripe, del pes godǐ ke si miazutni ël majbute avere ćhibǎ indigenikane, maj alosardes i Xindusthani ćhib.

Pustikaqo Xramosardipen

1977. Grammatical sketch of Louisiana Creole French. Austin: monograph.
1986. “A preliminary classification of the anglophone Atlantic creoles, with syntactic data from 33 representative dialects.” In Glenn Gilbert (ed.), Pidgins and Creoles: Essays in Memory of John E. Reinecke. pp. 264-333. Honolulu: Hawaii University Press.
1987. A grammar of Carpathian-American (Bašaldo) Romani. Manchaca: International Romani Union.
1990. “Creolization and language change.” In Edgar C. Polomê (ed.), Research guide on language change, pp. 507-526. Berlin: Mouton de Gruyter.
1993. “Creole language provenance and the African component.” In S. Mufwene (ed.), Africanisms in African American language varieties, pp. 182-192. Athens & London: University of Georgia Press,.
1995. A Handbook of Vlax Romani. Columbus: Slavica.
2000. "The Emergence of Romani as a Koïné Outside of India." Scholarship and the Gypsy Struggle: Commitment in Romani Studies. Hertfordshire, Grande-Brétagne: University of Hertfordshire Press.